Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και τα πρώτα χρόνια μετά τη λήξη του, εκατομμύρια Ευρωπαίοι και Ασιάτες εκτοπίστηκαν. Το πρωτοφανές μέγεθος των προσφυγικών πληθυσμών και η βαρύτητα που απέκτησαν στις διεθνείς σχέσεις οδήγησαν στη δημιουργία νέων διεθνών οργανωτικών και νομικών πλαισίων για να συνδράμουν τους πρόσφυγες τόσο για ανθρωπιστικούς λόγους όσο και επειδή η μαζική παρουσία εκτοπισμένων θεωρήθηκε ότι απειλεί τη διεθνή ασφάλεια και την οικονομική ανάκαμψη. Το 1951 υιοθετήθηκε από τη νεοσυσταθείσα τότε Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες η Συνθήκη της Γενεύης και ο ορισμός του πρόσφυγα στο διεθνές δίκαιο που ισχύει μέχρι σήμερα. Οι συγκρούσεις της αποαποικιοποίησης και ο χωρισμός του συνόλου του πλανήτη σε έθνη-κράτη προκάλεσαν νέα μαζικά προσφυγικά ρεύματα και οδήγησαν στην επέκταση της γεωγραφικής εμβέλειας της σύμβασης της Γενεύης του 1951.

Από το δεύτερο μισό του 20ό αιώνα και ύστερα, οι διεθνείς οργανισμοί και τα κράτη διαδραματίζουν σημαίνοντα ρόλο στην εγκαθίδρυση κανόνων και διαδικασιών που εμπεδώνουν ακόμα περισσότερο τη διάκριση ανάμεσα στον ημεδαπό και τον αλλοδαπό, στους πρόσφυγες και τους μετανάστες καθώς και στην περαιτέρω κατηγοριοποίηση των προσφύγων, παρέχοντας διαφοροποιημένη πρόσβαση στα καθεστώτα προστασίας, στο πολιτικό ανήκειν, στην αγορά εργασίας και στα κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα σε κάθε μία από τις κατηγορίες που διαμορφώνουν. Ορίζουν ποιος εκτοπισμένος έχει δικαίωμα στην προστασία και τη στήριξη, ιεραρχούν την «ανάγκη», την «αξία», την «αξιοπιστία» ευνοώντας τον οικονομικά και κοινωνικά επιθυμητό ή ανεκτό. Ωστόσο, οι ορισμοί και οι κατηγοριοποιήσεις είναι ρευστοί και μεταβλητοί, όπως και οι μορφές, οι αρμοδιότητες και η εμβέλεια των ίδιων των κρατών. Οι διεθνείς οργανισμοί και τα κράτη δεν καταφέρνουν να ελέγξουν πλήρως τις μετακινήσεις, ούτε αποτελούν τους μόνους ρυθμιστές της παροχής προστασίας. Διοικητικές και άλλες αδυναμίες, απρόβλεπτα γεγονότα, και κυρίως τα αντικρουόμενα συμφέροντα, ο μεταβαλλόμενος συσχετισμός ισχύος και οι αποκλίνουσες στρατηγικές των ποικίλων φορέων και υποκειμένων που εμπλέκει κάθε μετακίνηση ανθρώπων, είτε αναγκαστική, είτε εθελούσια, υπονομεύουν διαρκώς τις αποφάσεις και τη δράση τους.

Σε κάθε περίπτωση, η διαμόρφωση νομικών ορισμών του «πρόσφυγα» από τους διεθνείς οργανισμούς και τα κράτη μετά τον Πρώτο και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν αναιρεί προφανώς το γεγονός ότι η ιστορία της προσφυγιάς, παλαιότερα όπως και σήμερα, δεν αφορά μόνο τις στενά προσδιορισμένες από αυτούς τους ορισμούς, που συγκροτήθηκαν σε συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες από συγκεκριμένους φορείς με συγκεκριμένους στόχους, ομάδες ανθρώπων. Αντιθέτως, ο όρος πρόσφυγας, όπως χρησιμοποιείται στο δημόσιο λόγο, κάλυπτε και καλύπτει εξαιρετικά ετερογενείς κατηγορίες ανθρώπων καθότι η εξαναγκαστική μετακίνηση έχει ποικίλα και μεταβλητά αίτια που συμπεριλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, διώξεις από κρατικούς φορείς ή κοινωνικές ομάδες, συστηματικές νομικές ή άτυπες διακρίσεις, ένα αίσθημα ανασφάλειας που οφείλεται σε διακρατικές ή εμφύλιες ένοπλες συγκρούσεις, αδυναμία εξεύρεσης πόρων για την επιβίωση και οικονομικές ανισότητες, ιδεολογικές και πολιτικές αντιπαραθέσεις και ανατροπές, οικολογικές καταστροφές, κ.ά. Άλλοτε η βία που προκαλεί τη μετακίνηση είναι άμεση και άλλοτε έμμεση. Οι πρόσφυγες άλλοτε μετακινούνται προτού υποστούν τις συνέπειες όσων τους εξαναγκάζουν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και άλλοτε μετά. Εξάλλου, οι αντιλήψεις για τη βία και τον εξαναγκασμό, και τα βιώματα και οι αντιδράσεις που γεννούν, διαφέρουν στο χώρο και μεταλλάσσονται στο χρόνο. Επιπλέον, ο όρος πρόσφυγας αφορά ανθρώπους που, παρότι όλοι έχουν εκτοπιστεί, έχουν πολύ διαφορετικές εμπειρίες και στρατηγικές επιβίωσης και αντιμετωπίζουν εξαιρετικά διαφορετικές καταστάσεις στους τόπους υποδοχής τους ανάλογα με τον χρόνο και τον τόπο, τα αίτια της φυγής τους, την ύπαρξη προγενέστερων δεσμών με τον τόπο όπου εγκαθίστανται και τους κατοίκους του, την πρόσληψή τους από τις κοινότητες υποδοχής, τις στάσεις και πολιτικές που υιοθετούνται από τις κοινωνίες και τα κράτη που τους υποδέχονται, την εθνότητα και την ιθαγένειά τους, τη θρησκεία τους, την ταξική τους καταγωγή και την οικονομική τους επιφάνεια, τη μόρφωσή τους, το φύλο τους, την ηλικία τους κ.ά. Οι πολλαπλές και μεταλλασσόμενες εκφάνσεις του εκτοπισμού, οι μεταβολές στις σημασιοδοτήσεις του όρου πρόσφυγας και στις διαδικασίες και τα κριτήρια κατηγοριοποίησης των μετακινούμενων καθιστούν συνεπώς την απάντηση στο ερώτημα «ποιος είναι πρόσφυγας» πληθυντική, αμφίσημη και κυρίως ιστορικά μεταβαλλόμενη.