Γ΄προσφυγικό συσσίτιο Υπουργείου Περιθάλψεως, Μυτιλήνη 1914-1918, Source
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ
Τ ον 19ο αιώνα, νέα κράτη, όπως ήταν η Ελλάδα, δημιουργήθηκαν και αναπτύχθηκαν στο μεταίχμιο πολυεθνοτικών αυτοκρατοριών και «ομοιογενών» εθνικών κρατών, την εποχή που η πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων άρχιζε να μην εστιάζει αποκλειστικά στις επικράτειες αλλά να συμπεριλαμβάνει και το ζήτημα των πληθυσμών. Στην Ελληνική Επανάσταση και τον πόλεμο που ακολούθησε μεγάλες ομάδες κατέφυγαν στις περιοχές που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο της ελληνικής διοίκησης και στα υπό βρετανική κυριαρχία Επτάνησα. Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, η πολιτεία ανέλαβε την εγκατάσταση των προσφύγων αυτών και σε κάποιες περιπτώσεις προχώρησε στην ίδρυση νέων οικισμών για τη στεγαστική και οικονομική αποκατάστασή τους. Από τα μέσα του 19ου αιώνα, λόγω του πολιτικού αναβρασμού σε διάφορα ευρωπαϊκά κράτη και της κατάπνιξης των επαναστατικών κινημάτων, έφθασαν στην Ελλάδα και ολιγάριθμοι αλλοεθνείς πολιτικοί πρόσφυγες.
Κ ατά το μεγαλύτερο διάστημα του 19ο αιώνα, ενόσω μουσουλμάνοι εγκατέλειπαν την ελληνική επικράτεια, ετερόχθονες εγκαθίσταντο σε αυτήν, ενώ οι διαδοχικές εξεγέρσεις στην Κρήτη ανάγκαζαν αρκετούς Κρητικούς να καταφύγουν στην Ελλάδα. Σε όλο αυτό το διάστημα, όπως και κατά τον 20ό αιώνα, ο έλεγχος των εισροών και των εκροών πληθυσμών και η κατηγοριοποίηση των κατοίκων της Ελλάδας σε πολίτες και ξένους, αυτόχθονες και ετερόχθονες, ομογενείς και αλλογενείς, σε αυτούς που δικαιούνταν αρωγής και σε όσους αποκλείονταν από αυτήν, χρησιμοποιήθηκαν ως εργαλεία αύξησης του πληθυσμού, διαμόρφωσης της σύνθεσής του, τόσο μέσω των μέτρων υποδοχής επιθυμητών ομάδων όσο και μέσω πρακτικών που δυσχέραιναν την παραμονή των ανεπιθύμητων ή παρεμπόδιζαν την επιστροφή τους. Οι ελληνικές κυβερνήσεις ενέταξαν επίσης την πολιτική τους έναντι των εισερχόμενων προσφύγων σε άλλες ευρύτερες στοχεύσεις όπως ήταν η αύξηση του αριθμού των καλλιεργητών και της αγροτικής παραγωγής.
Βαλκανικοί Πόλεμοι, Θεσσαλονίκη, 1912-1913, Source
Samples of their footwear, Source
Α πό τον ύστερο 19ο αιώνα, με μεγαλύτερη ένταση από τους Βαλκανικούς πολέμους έως την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης το 1923, αλλά και αργότερα, τα κράτη των Βαλκανίων, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, προκάλεσαν μεγάλες εκροές και λιγότερο ή περισσότερο βίαιους μαζικούς εκτοπισμούς στο πλαίσιο των συγκρουόμενων αλυτρωτισμών τους και στην προσπάθειά τους να καταστήσουν πιο ομοιογενή τον πληθυσμό τους. Σε αυτό το πλαίσιο, πλήθαιναν οι Έλληνες πρόσφυγες που εκτοπίζονταν ως αποτέλεσμα πολεμικών συγκρούσεων ή μέτρων που λάμβαναν τα νεοπαγή εθνικά κράτη της περιοχής, με κορύφωση τους βουλγαρικούς διωγμούς του 1906. Οι πιο μαζικές πληθυσμιακές μετακινήσεις προς την Ελλάδα πραγματοποιήθηκαν βέβαια την περίοδο 1912-1924, ως αποτέλεσμα των διαδοχικών πολεμικών συγκρούσεων, των πολιτικών ανατροπών στη Ρωσία και των ανταλλαγών των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας και Τουρκίας, με κυριότερη την άφιξη των προσφύγων από την Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη και τον Πόντο.
Η λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου δεν επέφερε το τέλος των προσφυγικών μετακινήσεων. Έτσι, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, αγροτικοί πληθυσμοί της βόρειας και κεντρικής κυρίως Ελλάδας αναγκάστηκαν να εκτοπιστούν στα κοντινά αστικά κέντρα, ενώ από την αρχή του Ψυχρού Πολέμου αλλοδαποί, ομογενείς και αλλογενείς, πολιτικοί πρόσφυγες, που διέφευγαν ή διώκονταν από κράτη του σοβιετικού συνασπισμού, έφτασαν στην Ελλάδα. Άλλοι ελληνικοί πληθυσμοί αναγκάστηκαν να μετακινηθούν προς τη χώρα καταγωγής τους στο πλαίσιο της αποαποικιοποίησης των κρατών της Αφρικής. Οι κρίσεις στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, η εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων στην Κύπρο το 1974, οι πολεμικές συγκρούσεις και οι κοινωνικές αναταράξεις στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά και παγκοσμίως, οδήγησαν στην άφιξη νέων προσφυγικών πληθυσμών στην Ελλάδα πριν τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου το 1989, όπως βέβαια και μετά.