Interior of old Byzantine church of St. Paraskeve, Salonica, Source
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ
Το ανθολόγιο τεκμηρίων για τους πρόσφυγες και την υποδοχή τους στην Ελλάδα αποτελεί ένα εργαλείο για τη μελέτη της προσαρμογής των εκτοπισμένων στο νέο τόπο εγκατάστασής τους, του τρόπου υποδοχής τους από την ελληνική κοινωνία, καθώς και των πολιτικών που ανέπτυξαν οι αρχές για την προστασία των εισερχομένων στις υπό ελληνική διοίκηση περιοχές προσφύγων από το 1821 έως το 1989. Υπογραμμίζεται ότι δεν περιλαμβάνει πηγές για τις προσφυγικές μετακινήσεις από την ελληνική επικράτεια προς άλλους τόπους, ούτε για το σύνολο των μεταναστεύσεων του 19ου και του 20ού αιώνα.
Το ανθολόγιο επιχειρεί, στο μέτρο του δυνατού, να συμπεριλάβει μεγάλο εύρος περιπτώσεων εγκατάστασης προσφύγων στον ελληνικό χώρο και παράλληλα να διαμορφώσει μία εικόνα των πολλών και διαφορετικών ιστορικών πηγών στις οποίες μπορεί να ανευρεθεί σχετικό πληροφοριακό υλικό. Η έρευνα που διεξήχθη σε κεντρικά και περιφερειακά αρχεία, η αποδελτίωση της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως και των Πρακτικών της Βουλής και η μελέτη του Τύπου κ.λπ., κατέληξαν, σε πρώτη φάση, στην επιλογή 600 τεκμηρίων που αφορούσαν: α) τις προσφυγικές μετακινήσεις προς την Ελλάδα και εντός της επικράτειάς της από την ελληνική επανάσταση του 1821 έως το 1989,β) τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία, οι κρατικές και τοπικές αρχές οργάνωσαν και διαπραγματεύτηκαν τη στάση τους απέναντι στον ξένο που βρίσκεται σε ανάγκη, την προστασία, το πολιτικό ανήκειν και τα δικαιώματα καθώς και για τους τρόπους διαμόρφωσης και εφαρμογής πολιτικών,
γ) τον ορισμό των κατηγοριών των ανθρώπων που κρίνονταν ότι αξίζουν προστασίας και αρωγής και για τις μεταβαλλόμενες νοηματοδοτήσεις του όρου πρόσφυγας στο δημόσιο λόγο και στο δίκαιο,
δ) τα καθεστώτα προστασίας και αρωγής, τον ανθρωπιστικό λόγο, τους ιδιωτικούς, κρατικούς και διεθνείς φορείς παροχής προστασίας και αρωγής,
ε) τους τρόπους με τους οποίους οι ίδιοι οι πρόσφυγες συνέβαλαν στη διαμόρφωση των καθεστώτων προστασίας και αρωγής αλλά και στην ανασυγκρότηση της ελληνικής κοινωνικής και πολιτικής ζωής και των πολιτισμικών συστημάτων της.
στ) τις αναπαραστάσεις του «πρόσφυγα» και τις διαφοροποιήσεις τους ανάλογα με τον χρόνο, τον τόπο, την αντιμετώπισή του από τους ήδη εγκατεστημένους κατοίκους, τις κρατικές και τοπικές πολιτικές υποδοχής, καθώς και με τα χαρακτηριστικά των εκάστοτε ομάδων μετακινούμενων και τη διάρθρωση των τοπικών κοινωνιών στις οποίες εγκαθίστανται.
Από αυτό το σύνολο τεκμηρίων επιλέχθηκαν στη συνέχεια 200 με τα εξής κριτήρια:
• τη συμπερίληψη όλων των αξιοσημείωτων ελεύσεων προσφύγων κατά την περίοδο 1821-1989 και των περισσοτέρων τόπων υποδοχής και εγκατάστασής τους, αγροτικών και αστικών, στην ελληνική επικράτεια
• την αξιοποίηση διαφορετικών ειδών ιστορικών πηγών (επίσημα έγγραφα, έντυπα, προσωπικές μαρτυρίες, λογοτεχνικά κείμενα και έργα τέχνης)
• την καταγραφή της πρόσληψης του προσφυγικού ζητήματος
Το ερευνητικό εργαλείο που δημιουργήθηκε αποτελεί λοιπόν ένα Ανθολόγιο, πρόκειται δηλαδή για μία επιλογή που έγινε από μία πολύ ευρύτερη δεξαμενή τεκμηρίων που συγκεντρώθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας, με κριτήρια την πληρέστερη κάλυψη του φαινομένου στον χρόνο και τον χώρο αλλά και την αποτύπωση των ποικίλων διαστάσεων και επιπτώσεών του τόσο στους μετακινούμενους πρόσφυγες όσο και στους πληθυσμούς υποδοχής. Το υλικό καταχωρήθηκε σε χρονολογικές και θεματικές ενότητες που διευκολύνουν τη χρήση του, ενώ λέξεις κλειδιά επιτρέπουν τόσο εστιασμένες όσο και διευρυμένες αναζητήσεις. Εντούτοις η εμφάνιση των τεκμηρίων στην πρώτη σελίδα του Ανθολογίου είναι τυχαία έτσι ώστε να δίνεται η δυνατότητα στον αναγνώστη να επιλέξει εκείνος τα θέματα ή τα ερωτήματα για τα οποία θα αναζητήσει πληροφορίες στα τεκμήρια. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η παιδευτική λειτουργία του ανθολογίου που αποτελεί και βασική επιδίωξη της δημιουργίας του. Η επιλεκτική ή συνολική χρήση του ανθολογίου σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, ανάλογα με τις ανάγκες και προτεραιότητες διδασκόντων και μαθητών, παρέχει ευκαιρίες μύησης στην έρευνα καθώς και υλικό για τη διεύρυνση των γνώσεων για την ιστορία των προσφύγων στην Ελλάδα.
Κάθε τεκμήριο του ανθολογίου περιλαμβάνει τα ακόλουθα βασικά στοιχεία:
α) Εισαγωγικό κείμενο με στόχο την ένταξη του τεκμηρίου στην εποχή του και την κατανόηση του περιεχομένου του
β) Το τεκμήριο (κείμενο ή εικόνα)
γ) Το αρχείο ή την ιστορική πηγή από την οποία προέρχεται
δ) Λέξεις-κλειδιά
• Κατά τη μεταγραφή ανέκδοτων χειρογράφων ή άλλου αρχειακού υλικού διορθώθηκαν σιωπηρά τυχόν ορθογραφικές αβλεψίες
• Κατά τη μεταγραφή δημοσιευμένων τεκμηρίων ή άλλων εντύπων μαρτυριών τηρήθηκε η γραφή του πρωτοτύπου
• Εφαρμόζεται σε όλα τα τεκμήρια μονοτονικό σύστημα τονισμού.