Αποσπάσματα από πόρισμα του Υπ. Οικονομικών με τίτλο Έκθεσις περί των εν Μακεδονία προσφύγων, 1916

Απόσπασμα από έκδοση του Υπουργείου Περιθάλψεως αναφορικά με την χορήγηση οικονομικών βοηθημάτων, 1920
6th August 2019
Νόμος έγκρισης πιστώσεων για επισκευή οικημάτων Λαυρίου για στέγαση πολιτικών προσφύγων, 1952
6th August 2019
1913-1922

Αποσπάσματα από πόρισμα του Υπ. Οικονομικών με τίτλο Έκθεσις περί των εν Μακεδονία προσφύγων, 1916

Η λήξη των Βαλκανικών Πολέμων επέφερε τον επανακαθορισμό των συνόρων μεταξύ Ελλάδας, Σερβίας, Βουλγαρίας και Ρουμανίας με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (Ιούλιος 1913). Οι εδαφικές ανακατατάξεις είχαν ως αποτέλεσμα να προκληθούν μεγάλα προσφυγικά ρεύματα. Οι ομογενείς πρόσφυγες που κατέφυγαν στην Ελλάδα προέρχονταν από τη Θράκη, τη Βουλγαρία, τη Μικρά Ασία. Σύμφωνα με τις επίσημες καταγραφές, μέχρι τον Ιούλιο του 1915 αριθμούσαν περίπου 117.500 άτομα. Η παρουσία τους οδήγησε τις ελληνικές αρχές να εγκαινιάσουν ένα μεγάλο πρόγραμμα προσωρινής αγροτικής και αστικής αποκατάστασης, περίθαλψης κλπ. των πληθυσμών αυτών. Έτσι, δημιουργήθηκαν, κυρίως στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία, δεκάδες προσφυγικοί συνοικισμοί και επιχειρήθηκε και η χορήγηση γαιών μέσω επιτάξεων αστικών/αγροτικών οικημάτων/κτημάτων και της διανομής τους σε δικαιούχους πρόσφυγες. Σύμφωνα με υπολογισμούς, οι συνοικισμοί αυτοί ανήλθαν σε 356.
Το Υπουργείο Οικονομικών προχώρησε το 1916 στη σύνταξη μιας έκθεσης στην οποία παρέχονται πολλά στατιστικά στοιχεία σχετικά με το πρόγραμμα αποκατάστασης. Στην έκθεση αυτή, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνονται πληροφορίες για τη διαδικασία της εγκατάστασης, την περίθαλψη, την κοινωνική σύνθεση των πληθυσμών αυτών, ενώ γίνεται πλήρης οικονομικός απολογισμός για τις δαπάνες στέγασης και περίθαλψης των προσφύγων. Η έκθεση, μεταξύ άλλων, καταδεικνύει πώς η διαχείριση των ασφυχτικών αναγκών των προσφυγικών πληθυσμών πίεζε τις διοικητικές αρχές να συγκεντρώνουν συστηματικά στατιστικά και άλλα στοιχεία και να εκσυγχρονίζουν τη λειτουργία των φορέων του δημοσίου.


[σ. 5]

Έκθεσις
Περί των εν Μακεδονία προσφύγων
Ι. Ιστορικόν
Η συνεπεία των δύο τελευταίων πολέμων ημών και της συνθήκης του Βουκουρεστίου γενομένη μεταβολή, προς τη επεκτάσει των ορίων του ελευθέρου Κράτους, εσημείωσε μεγάλην Ελληνικήν μετοικεσίαν εκ των ομόρων επικρατειών, ήτις και εγέννησε το ζήτημα των προσφύγων.
Λόγοι κείμενοι εκτός του σκοπού της παρούσης εκθέσεως, προεκάλεσαν ισχυρόν ρεύμα προσφυγής εις το ελληνικόν έδαφος εκ τε της Τουρκίας και Βουλγαρίας, το οποίον από ημέρας εις ημέραν ογκούμενον έρριψεν εις την Μακεδονικήν γην χιλιάδας ομογενών, φευγόντων τας εστίας των και ζητούντων άσυλον εις την ελευθέραν πατρίδα.
Το πρώτον ρεύμα έσχεν αφετηρίαν τας επαρχίας εκείνας, αίτινες δυνάμει της συνθήκης του Βουκουρεστίου περιήλθον εις την Βουλγαρίαν, εκκενωθείσαν υπό του Ελληνικού στρατού περί τα τέλη του έτους 1913. Το Δεδεαγάτς, η Ξάνθη, η Στρώμνιτσα, το Μελένικον, ίνα περιορισθώμεν εις τα κυριώτερα σημεία, εξεκενώθησαν υπό του Ελληνικού πληθυσμού.
Η πρώτη αύτη μετανάστευσις έφερε καθαρώς προσφυγικόν χαρακτήρα, καθ’ όσον οι κάτοικοι εις διάστημα ολίγων ημερών εγκαταλείψαντες εις την τύχην πάσαν ακίνητον περιουσίαν, εκ δε της κινητής τα χρήματα μόνον και ολίγα οικιακά σκεύη περισώζοντες και εσπευσμένως δια των συνήθων μεταφορικών μέσων αποκομίζοντες προσέφευγον εις το Ελληνικόν έδαφος.
Είκοσι χιλιάδες περίπου ήσαν οι πρώτοι ούτοι πρόσφυγες. Εις Κιλκίς και Θεσσαλονίκην οι πρώην κάτοικοι Στρωμνίτσης και Δεδεαγάτς, εις Σιδηρόκαστρον (Δεμίρ Ισσάρ) οι του Μελενίκου, και εις Σαρή Σαμπάν οι της Ξάνθης ανεζήτησαν κυρίως και έτυχον της πρώτης εγκαταστάσεως.
Την πρώτην ταύτην εκ Βουλγαρίας μετανάστευσιν, ηκολούθησε βραδύτερον και Δευτέρα των εν τη Βουλγαρική Θράκη εναπομεινάντων Ελλήνων και τινών εκ των κατοικούντων την παλαιάν Βουλγαρίαν, αναγκασθέντων να εκπατρισθώσι, ούτως ώστε, κατ’ επίσημον στατιστικήν της υπηρεσίας προσφύγων, κατέφυγον εις Μακεδονίαν 34112 άτομα, μη συμπεριλαμβανομένων των οπωσδήποτε ευπορούντων, οίτινες ως μη ζητήσαντες την συνδρομήν της Κυβερνήσεως, δεν ενεγράφησαν ως πρόσφυγες, ανερχόμενοι και ούτοι εις ικανάς χιλιάδας.
Το εκ Βουλγαρίας προσφυγικόν τούτο ρεύμα, επηκολούθησε και έτερον κατά το έτος 1914, ερημώσαν τα ελληνικά χωρία της Τουρκικής Θράκης και ωθήσαν προς την Μακεδονίαν πολλάς χιλιάδας ομογενών.
Υπό τας αυτάς συνθήκας, ήρξατο κατά τον Μάιον του αυτού έτους 1914 η προσφυγή χιλιάδων ομογενών της Μικράς Ασίας, ιδία εις τα γειτνιαζούσας Νήσους του Αιγαίου κατά δεκάδας χιλιάδων, και κατά δεύτερον λόγον εις την Μακεδονίαν. Ούτως ο εν Μακεδονία προσφυγικός πληθυσμός ηύξησε καταπληκτικώς, έφθασε δε εποχή καθ’ ην εν τη περιφερεία ταύτη υπήρχον πλέον των εκατόν πεντήκοντα χιλιάδων προσφύγων.
Η προσέλευσις νέων προσφύγων ήρχισε να ελαττούται κατά Σεπτέμβριον του 1914, χωρίς όμως να εκλείψη παντελώς, διότι μικραί κατά διάφορα χρονικά διαστήματα ομάδες εξακολουθούσι και σήμερον έτι να πυκνώνουν τον προσφυγικόν πληθυσμόν.

[…]

[σσ. 7-9]

IV. Εγκατάστασις
Καταρτισθεισών των υπηρεσιών της επιτροπής […] επεδόθη αυτή, προς τη περιθάλψει και εις την εγκατάστασιν των προσφύγων επί δημοσίων κτημάτων, ως και επί εγκαταλελειμμένων τοιούτων, κατά το άρθρον 9 του νόμου 262 της 10 Μαΐου 1914. Κατόπιν συνεννοήσεως μετά των διαφόρων υποεπιτροπών δια την εξεύρεσιν των καταλλήλων γαιών και οικημάτων απεστέλλοντο εις τα σημεία της εγκαταστάσεως εκ του κέντρου καθ’ ομάδας απαρτιζομένας κατά το δυνατόν εξ ομοχωρίων, λαμβανομένων πάντοτε υπόψη της προς εγκατάστασιν αι των επαρκείας των γαιών και των διαφόρων κλιματολογικών, πλουτοπαραγωγικών κ.λ.π. συνθηκών, επί τω σκοπώ του να υπάρχωσιν οι αυτοί περίπου όροι, οίοι ήσαν οι εν ταις εστίαις των.
Η επί των κτημάτων τούτων εγκατάστασις εγένετο προσωρινή, το μεν διότι επεβάλλετο, όπως οι πρόσφυγες μη παραμένωσιν εν αργία, αλλ’ επιδοθώσιν αμέσως εις τα έργα αυτών, το δε διότι η οριστική εγκατάστασις θα απήτει προκαταρκτικήν εργασίαν, ήτοι καταμέτρησιν, διαίρεσιν κατά ποιότητα και εκτίμησιν των γαιών, σύστασιν συνοικισμών δι’ ανεγέρσεως οικιών, όπου δεν υπήρχον τοιαύται ή δεν επήρκουν αι υπάρχουσαι κλπ., άτινα πάντα και χρόνον μακρόν και προσωπικόν, ιδίως τεχνικόν, επαρκές απαιτούσι.
Επί τη βάσει της προσωρινής ταύτης εγκαταστάσεως, η επιτροπή αποβλέπουσα εις την οριστικήν τοιαύτην των μονίμως εν Μακεδονία εγκατασταθησομένων προσφύγων, προέβη εις την μέχρι της οριστικής εγκαταστάσεως τοποθέτησν των εκ Θράκης, Βουλγαρίας και Μικράς Ασίας προελθόντων προσφύγων και τινών εκ Καυκάσου μεταναστών, ενδεικνυομένων κατά περιφέρειαν και χωρία προελεύσεως και αριθμόν οικογενειών και ατόμων εν τω εις το τέλος της παρούσης πίνακι Α. και κατά επαγγέλματα, άτινα εξήσκουν εις τας πατρίδας των ως εν τω πίνακι Β. Ο αριθμός των προσφύγων μέχρι 1 Ιουλίου 1915 ανήλθεν εις είκοσι εννέα χιλιάδας πεντακοσίας πεντήκοντα επτά (αριθ. 29557) οικογενείας ή εκατόν δέκα επτά χιλιάδας τετρακόσια ογδοήκοντα τέσσαρα (αριθ. 117484) άτομα κατανεμηθέντα εις τα εν τω πίνακι Γ. κατά υποδιοικήσεις και χωρία εγκαταστάσεως και αριθμόν εγκατασταθεισών οικογενειών και ατόμων αναφερόμενα 344 χωρία.
Εκ των κυρίων μελημάτων της επιτροπής επί της εγκαταστάσεως των προσφύγων, ήτο η στέγασις του πληθυσμού τούτου, δι’ ην μεριμνήσασα ανήγειρε και οικίας ανερχομένας εις οκτακοσίας τριάκοντα τέσσαρας, ως ο αριθμός κατά συνοικισμόν εμφαίνεται εν τω κάτωθι πίνακι.

ΠΙΝΑΞ
Εμφαίνων τον αριθμόν των ανεγερθεισών κατά συνοικισμόν οικιών
Αύξ. αριθ.ΣυνοικισμοίΠοσόν οικημάτων
1Κιλκίς295
2Λαγκαδά106
3Καλοποτίου33
4Γουλακίου50
5Αλιστράτης50
6Σκριτζόβου35
7Δρατσέβου20
8Μανδυλίου20
9Ελευθερών225
Εν όλω834


Η δαπάνη κατασκευής εκάστης των οικιών τούτων κυμαίνεται από δραχμών χιλίων εκατόν έως χιλίων εκατόν εξήκοντα πέντε.
Εκτός των ως άνω ανεγερθεισών οικιών, επεσκευάσθησαν και δύο χιλιάδες (2000 οικίαι εκ των υπαρχουσών δέκα χιλιάδων (10000) τοιούτων εις τους καταληφθέντας υπό του δημοσίου συνοικισμούς. Η δαπάνη της επισκευής των δισχιλίων τούτων οικημάτων ανήλθεν εις εκατόν εξήκοντα εξ χιλιάδας επτακοσίας τριάκοντα επτά δραχμάς και 95/ºº (166737,95). Η επισκευή εγένετο σοβαρωτέρα εις οικίας, εφ’ ων η κυριότης του δημοσίου είνε αναντίρρητος, καθ’ όσον πρόκειται περί συνοικισμών των απελθόντων Βοσνίων, όπου η εγκατάστασις δύναται να θεωρηθή οριστική. Επίσης δια τον αυτόν σκοπόν επεσκευάσθησαν και μετεσκευάσθησαν και διάφορα δημόσια και κοινοτικά κτίρια κλπ., δια δαπάνης δραχμών είκοσι τριών χιλιάδων χιλιάδων τριακοσίων εξήκοντα και 50/ºº (23360,50), εν οις στεγάζονται περί τας δύο χιλιάδας οικογένειαι, προς δε και διάφορα ιδιωτικά οικήματα ενοικιασθέντα ή επιταχθέντα αντί δαπάνης δραχμών είκοσι δύο χιλιάδων είκοσι επτά και 92/ºº (22027,92). Δια τα επιταχθέντα ή ενοικιασθέντα ταύτα οικήματα διατίθεται ετήσιον μίσθωμα δαχμών πεντήκοντα εξ χιλιάδων τεσσαράνοντα τεσσάρων (56044).
Δια τον αυτόν επίσης σκοπόν της στεγάσεως των προσφύγων, κατεσκευάσθησαν εν Θεσσαλονίκη διάφορα παραπήγματα διαστάσεων 24,00Χ8,00Χ2,50, άλλα μεν εκ πλίνθων επί κτιστής θεμελιώσεως αντί δαπάνης τριών χιλιάδων (3000) έκαστον, άλλα δε εκ σιδηροπαγούς σκυροκονιάματος (Beton arme), μετά συμπληρώσεως των πλευρών δια πλίνθων και αντί δαπάνης δραχμών τριών χιλιάδων τριακοσίων δι’ έκαστον.
Τα παραπήγματα ταύτα, κείμενα ουχί μακρόν των στρατώνων της Αγίας Παρασκευής εν Θεσσαλονίκη μετά την εκπλήρωσιν του σκοπού της προσωρινής στεγάσεως των προσφύγων, δύνανται να αποτελέσωσιν εξαιρέτους αποθήκας δια τον στρατόν ή να χρησιμοποιηθώσιν εν περιπτώσει επιστρατεύσεως ή γυμνασίων, δια στρατωνισμόν των ανδρών, ή και ως εργατικαί κατοικίαι.
Προς άσκησιν του γεωργικού και γεωργικοβιομηχανικού επαγγέλματος των εγκατασταθέντων προσφύγων γεωργών και λοιπών εχορηγήθησαν αυτοίς ζώα, γεωργικά εργαλεία, σπόροι και διάφορα λοιπά εφόδια. Και ζώα μεν εχορηγήθησαν αυτοίς εν όλω εννέα χιλιάδες πεντακόσια εξήκοντα πέντε (9565) αναγραφόμενα εν τω κάτωθι πίνακι.

ΠΙΝΑΞ
Εμφαίνων το είδος και τον αριθμόν των χορηγησθέντων εις τους πρόσφυγας ζώων
Αύξων αριθμόςΕίδος ζώωνΠοσόν
1Βούβαλοι μεγάλοι1068
2Βούβαλοι μικροί34
3Βόες5888
4Μόσχοι 14
5Ίπποι1677
6Πώλοι23
7Ημίονοι836
8Όνοι25
Εν όλω9565


Γεωργικά δε εργαλεία εχορηγήθησαν τα εν τω κάτωθι πίνακι

ΠΙΝΑΞ
εμφαίνων κατ' είδος και ποσόν τα χορηγηθέντα εις τους πρόσφυγας γεωργικά εργαλεία
Αύξων αριθμόςΕίδος γεωργικών εργαλείωνΠοσόν
1Κάρρα δίτροχα227
2Κάρρα τετράτροχα538
3Καρροσκευαί159
4Ιπποσκευαί204
5Άροτρα σιδηρά4324
6Ξυλάροτρα115
7Σβάρνες180
8Δοκάνες1075
9Δρέπανα914
10Δικέλια, Τσαπιά, Λισγάρια1817


Και τέλος σπόροι ως αναγράφονται εν τω κάτωθι πίνακι κατ’ είδος και ποσόν.

ΠΙΝΑΞ
εμφαίνων κατ' είδος και ποσόν τους χορηγηθέντας εις τους πρόσφυγας σπόρους
Αύξ. αριθ.Είδη σπόρωνΠοσόν σπόρων
ΤεμάχιαΟκάδες
1Σίτου634394
2Κριθής333177
3Αραβοσίτου98546
4Βρώμης12518
5Βάμβακος91996
6Ορόβου34047
7Σικάλεως27903
8Βρύζης100
9Μικροσπόρων4466
10Μεταξοσπόρου κυτία114
11Καπνοβεργών4000
41141237147

[...]

[σσ. 20-21]

ΠΙΝΑΞ Β΄
Εμφαίνων τους εν μακεδονία πρόσφυγας κατ’ επαγγέλματα, άτινα εξήσκουν εις τας πατρίδας των


Αύξ. αριθμόςΕίδος επαγγέλματοςΑριθμός επαγγελματ.
1Σιτοπαραγωγοί13232
2Αμπελουργοί1380
3Σηροτρόφοι521
4Ποιμένες1515
5Κηπουροί357
6Καπνοπαραγωγοί250
7Καπνεργάται307
8Καπνοπώλαι13
9Αλιείς189
10Ανθρακείς427
11Αγροφύλακες59
12Αγγειοπλάσται23
13Αχθοφόροι53
14Αμαξοποιοί98
15Αλευροπώλαι11
16Αμαξηλάται189
17Ασβεστάδες10
18Αγωγιάται96
19Αρτοποιοί338
20Γανωταί41
21Βαφείς59
22Βυρσοδέψαι25
23Βαρελοποιοί33
24Γουναράδες16
25Βιβλιοδέται4
26Γραμματείς19
27Γαλακτοπώλαι26
28Διδάσκαλοι94
29Διδασκάλισσαι20
30Εργάται775
31Υπάλληλοι173
32Σιδηροδρομικοί υπάλληλοι32
33Εργολάβοι23
34Ωρολογοποιοί11
35Ελαιοπαραγωγείς11
36Ζαχαροπλάσται41
37Ζωέμποροι5
38Έμποροι240
39Ιερείς183
40Κτηνοτρόφοι23
41Ιατροί13
42Κτηματίαι41
43Κεραμείς66
44Κρεοπώλαι187
45Καφετζήδες227
46Κτίσται717
47Κουρείς156
48Λαχανοπώλαι6
49Λεμβούχοι11
50Μουσικοί102
51Μαίαι5
52Ξυλοσχίσται34
53Οπωροπώλαι42
54Οινοπνευματοπώλαι55
55Ξενοδόχοι53
56Εμπορομεσίται24
57Μεταλλουργοί7
58Μηχανικοί36
59Μάγειροι101
60Ναύται239
61Λεπτουργοί282
62Παντοπώλαι950
63Σιδηρουργοί104
64Σαγματοποιοί31
65Λιθοξόοι42
66Πλοίαρχοι66
67Πεταλωταί126
68Ράπται279
69Χρυσοχόοι23
70Ψάλται21
71Χαλκοποιοί23
72Χωροφύλακες4
73Φαρμακοποιοί16
74Φανοποιοί19
75Υφαντουργοί5
76Φωτογράφοι7
77Κηροποιοί13
78Υφαστοπώλαι72
79Υποδηματοποιοί389
Το όλον25506


[...]


[σ. 41]

ΠΙΝΑΞ Ε.
Εμφαίνων τον αριθμόν των εγκατασταθέντων γεωργών και επαγγελματιών ως και των μήπω εγκατασταθέντων προσφύγων κατά περιφερείας
Αύξων αριθμόςΠεριφέρεια εγκαταστάσεωςΓεωργοίΕπαγγελματίαιΜήπω εγκατασταθέντες
ΟικογένειαιΆτομαΟικογένειαιΆτομαΟικογένειαιΆτομα
1Ανασελίτσης213228929
2Βέροιας5926929151584
3Εδέσσης (Βοδενών)1606811982234885
4Γενιτσών167794341424811905
5Γρεβενών64300
6Δεμίρ-Ισσάρ2961204218010144198
7Δράμας400160236152306111153
8Ελασσώνος43178
9Ζίχνης240100962510364146
10Θάσου216848
11Θεσσαλονίκης90139803301330826631268
12Καβάλλας974273214012505290
13Καιλλαρίων10141915219851
14Καστορίας2588
15Κατερίνης394162317654971938
16Κιλκισίου1368608031619337692
17Λαγκαδά68028516929112454962
18Νιγρίτης922420262317786419
Σερρών
Τζουμαγιάς
19Πραβίου1848686264501872
20Σαρρή-Σαμπάν189874241203841669
21Σερβίων8838277302
22Φλωρίνης34126
23Χαλκιδικής1797
Σύνολον62462726560825192270387700



Υπουργείον Οικονομικών-Διεύθυνσις Κτημάτων Κράτους, Έκθεσις περί των εν Μακεδονία προσφύγων, Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις, 1916, σσ. 5, 7-9, 20-21, 41


Στοιχεία Δημιουργίας
Υπουργείο Οικονομικών
περί των εν Μακεδονία προσφύγων. Υπουργείον Οικονομικών-Διεύθυνσις Κτημάτων Κράτους, 1916
1916
Αθήνα
Θεματική Ενότητα
684

Τόποι μετακινήσεων προσφύγων

Τόπος Προέλευσης: Βουλγαρία, Τουρκία, Ξάνθη, Αλεξανδρούπολη (Δεδεαγάτς), Στρώμνιτσα, Μελένικο
Τόπος Εγκατάστασης: Θεσσαλονίκη, Κιλκίς, Σιδηρόκαστρο, Χρυσούπολη (Σαρή Σαμπά)