Απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του Ανδρέα Συγγρού σχετικά με τη διαβίωση της οικογένειάς του στην Τήνο

1821-1833

Απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του Ανδρέα Συγγρού σχετικά με τη διαβίωση της οικογένειάς του στην Τήνο

Ο Ανδρέας Συγγρός καταγόταν από οικογένεια εύπορων Χιωτών που μετά την καταστροφή του νησιού τους κατέφυγαν πρόσφυγες στις απελευθερωμένες περιοχές. Ο ίδιος γεννήθηκε το 1830 αλλά στα απομνημονεύματά του, αποδίδοντας οικογενειακές μνήμες, αναφέρεται στη διαβίωση της οικογένειάς του στην Τήνο που τους μετέφερε γαλλικό πλοίο, στο οποίο είχαν επιβιβαστεί χάρη σε ενέργειες του Γάλλου προξένου στην Σμύρνη, Πιέρ Νταβίντ. Στην αφήγησή του αποδίδεται η οδυνηρή κατάπληξη που υπέστησαν οι εύποροι κάτοικοι των πόλεων όταν βρέθηκαν, πρόσφυγες πλέον, σε ένα πολιτιστικό και οικονομικό περιβάλλον τελείως διαφορετικό από εκείνο στο οποίο ζούσαν. Οι σκληρές συνθήκες διαβίωσης σε φτωχικές τρώγλες, οι στερήσεις ακόμη και ειδών διατροφής, η αδυναμία άσκησης του επαγγέλματος του ιατρού με τους όρους που επιθυμούσε, οδήγησαν τον πατέρα του Συγγρού στην απόφαση να μετοικήσουν στη Ρωσία. Τελικά, με ένα ψαριανό πλοίο κατάφορτο πρόσφυγες κατέληξαν στη Μύκονο και από εκεί μέσω προξενικών δικτύων στην Κωνσταντινούπολη. Το δρομολόγιο της οικογένειας Συγγρού από τη μεγάλη πόλη της Χίου, στα απελευθερωμένα μικρά Κυκλαδονήσια και κατόπιν στην πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είναι ενδεικτικό ενός κοινωνικού και οικονομικού προφίλ προσφύγων, οι οποίοι, όντας αστοί των πόλεων, δεν μπόρεσαν να αντέξουν τους σκληρούς όρους διαβίωσης που επιφύλασσε η διαμονή σε μικρές, πτωχές αγροτικές κοινωνίες και επέλεξαν την επιστροφή σε περιοχές που βρίσκονταν υπό την κυριαρχία των Οθωμανών. Στην περίπτωση της οικογένειας Συγγρού η μετακίνηση αυτή ήταν προσωρινή, καθώς ο πατέρας του ήρθε σε ρήξη με Τούρκους αξιωματούχους και θα μετακινηθεί και πάλι, αρχικά το 1831 στο Ταϊγάνιο (Ταγκανρόγκ στη νότια Ρωσία), και κατόπιν το 1834 στην Άνδρο (1834) και το 1840 στη Σύρο.

Και σήμερον ακόμη μελαγχολία με κυριεύει ενθυμούμενον τας αφηγήσεις των γονέων μου περί της εν Τήνω βιώσεως. Άνθρωποι ειθισμένοι εις πάσαν άνεσιν, εις κατοικίαν μεγαλοπρεπή, οίαι αι των τότε ευπόρων της Χίου, εφωδιασμένην με έπιπλα κι σκεύη και πάσαν χλιδήν, έχοντες υπηρέτας -οι οποίοι ιστορικοί, ούτως ειπείν, ήσαν τότε εν Χίω ένεκα της επιτηδειότητος και αφοσιώσεως αυτών προς τους κυρίους των- είχον περιέλθει εις την ανάγκην να κατοικώσι τρώγλας στενοχώρους και εκτεθειμένας εις όλας τας μεταβολάς των ωρών του έτους, εις το ψύχος του χειμώνος και εις τον καύσωνα του θέρους, εστερούντο πάσης υπηρεσίας, ως μη έχοντες και τα προς τούτο άλλως τε μέσα, ακόμη και τροφής και άρτου «ανθρωπινού» (λέξις της μητρός μου). Εν συντόμω ήσαν υποχρεωμένοι να ζώσιν ως χωρικοί και δη πτωχοί.
Ο πατήρ μου ήρχισε να επαγγέλληται το ιατρικόν επάγγελμά του και εργασία δεν έλειπε βεβαίως· αλλά τι ήτον το προϊόν της εργασίας του; Μερικά λουκάνικα, ή αυγά, ή όρνις, ή έστιν ότε και κρίθινος άρτος· που χρήματα! Εν τούτοις τα ολίγα απομένοντα από τα «μακαρίτικα» εκείνα τάλληρα της Χίου ευρίσκοντο εν τω εξαντλείσθαι, η δε δυστυχής μάμμη μου, εκ της κακοζωΐας, των στερήσεων και της δυσθυμίας της εν γένει, υπήρξεν εκ των πρώτων θυμάτων της εις την νήσον εφορμησάσης «λοιμικής», και ούτως ετελείωσαν τα δεινά της.
Εσυλλογίσθη τότε ο πατήρ μου τίνι τρόπω ηδύνατο να μεταβή εις την Ρωσίαν δια πλοίου ξένης σημαίας και είχεν ήδη υπ’ όψει του τοιαύτην ευκαιρίαν, ότε Ψαριανοί εκ των πρωτευόντων παρουσιάσθησαν και τον έπεισαν με το καλόν και με απειλάς να μεταβή εις την νήσον των Ψαρών και να σωθή μετά της μητρός μου εντός πλοίου ψαριανού αποπλεύσαντος εκείθεν άνευ πηδαλίου· διότι από τα πλοία είχον αφαιρεθή τα πηδάλια κατ’ απόφασιν της κοινότητας όπως ούτω μη δύναται ουδείς των πλοιάρχων ν’ αναχωρήση, αλλά να εμμείνη και υπερασπίση την πατρίδα μέχρις εσχάτων.
Το πλοίον τούτο κατάφορτον γυναικοπαίδων και ολίγων ανδρών, μετά πολλάς περιπετείας, ηδυνήθη να προσορμισθή εις την νήσον Μύκονον. Και ιδού πάλιν το ατυχές ζεύγος των γονέων μου, πτωχόν, γυμνόν και άπελπι, δεν ενθυμούμαι εις ποίου ευσπλαχνικού κατοίκου την κατοικίαν εύρε σκέπην και τροφήν.

Ανδρέας Συγγρός, Απομνημονεύματα, επιμέλεια Άλκης Αγγέλου, Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου, βιβλίο πρώτο, τόμος Α΄, Αθήνα 1998, (α΄ έκδοση Αθήνα 1908), σ. 22-24.

• 1821-1833
• Κακουχίες προσφύγων
• Μετακίνηση