Αποσπάσματα από απολογιστική έκδοση της Αικατερίνης Ζλατάνου αναφορικά με την περίθαλψη των προσφύγων Ανατολικής Ρωμυλίας, 1911

1834-1912

Αποσπάσματα από απολογιστική έκδοση της Αικατερίνης Ζλατάνου αναφορικά με την περίθαλψη των προσφύγων Ανατολικής Ρωμυλίας, 1911

Στις αρχές του 20ου αιώνα η βαλκανική χερσόνησος αποτελεί ένα μωσαϊκό εθνοτήτων και παράλληλα ένα ανοιχτό πεδίο εθνικών ανταγωνισμών και εδαφικών διεκδικήσεων. Οι ανταγωνισμοί αυτοί -εκφάνσεις του φαινομένου του εθνικισμού και της γέννησης των εθνικών κρατών, όπως εκδηλώνεται ήδη από το 19ο αιώνα- μοιραία οδηγούσαν σε ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ των όμορων κρατών της περιοχής. Ιδιαιτέρως τα εδάφη της Μακεδονίας αποτέλεσαν για πολλές δεκαετίες πεδίο συγκρούσεων μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας. Ως αποτέλεσμα αυτών των συγκρούσεων, στην ευρύτερη περιοχή παρατηρούνται συνεχείς μετακινήσεις πληθυσμών και προσφυγικά κύματα, πολλά εκ των οποίων και προς το ελληνικό κράτος. Χαρακτηριστικό πεδίο της εκδήλωσης ελληνοβουλγαρικών ανταγωνισμών αποτελεί η περιοχή της Ανατολικής Ρωμυλίας, η οποία κατοικούνταν από σημαντικό αριθμό ελληνικών πληθυσμών - Βουλγάρων υπηκόων. Κατά τον Ιούλιο του 1906, πόλεις και χωριά της περιοχής καταστρέφονται από βουλγαρικά ένοπλα σώματα και οι κάτοικοί τους εξαναγκάζονται σε φυγή. Οι περιοχές της Στενήμαχου, της Φιλιππούπολης και ιδίως της Αγχίαλου υπέστησαν βαρύτατες καταστροφές, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού οδηγήθηκε στην προσφυγιά. Περίπου 37.000 είναι οι πρόσφυγες της Ανατολικής Ρωμυλίας που έφθασαν στο ελληνικό κράτος και κατευθύνθηκαν κυρίως στη Θεσσαλία. Η νέα αυτή μαζική προσφυγική έλευση οδήγησε στη δημιουργία νέων οργανώσεων και επιτροπών για την περίθαλψη και υποστήριξή τους. Εξαιρετικά σημαντική και σε αυτή την περίπτωση ήταν η ανάληψη φιλανθρωπικής δράσης από οργανώσεις γυναικών, όπως η «Επιτροπή Κυριών επί της περιθάλψεως προσφύγων της Ανατολικής Ρωμυλίας», με πρόεδρο την Αικατερίνη Ζλατάνου. Η Αικατερίνη Ζλατάνου (πατρικό επώνυμο Καζαντζή), προερχόμενη από παλαιά αστική οικογένεια της Αθήνας, σε όλη τη διάρκεια του βίου της διακρίθηκε για τη φιλανθρωπική και κοινωνική της δραστηριότητα στο πλαίσιο συσσωματώσεων. Η ίδια έζησε για μεγάλο διάστημα στο Μάντσεστερ με το σύζυγό της Γρηγόριο Ζλατάνο, Μακεδόνα μεγαλέμπορο. Στο πλαίσιο της Επιτροπής Κυριών, συγκρότησε ένα ευρύ δίκτυο προσώπων σε διάφορες περιοχές της χώρας που επιφορτίστηκαν με το έργο της περίθαλψης των προσφύγων. Η Επιτροπή, σύμφωνα με την σχετική απολογιστική της έκδοση του έτους 1911, διενήργησε εράνους, συγκέντρωσε χρήματα και είδη πρώτης ανάγκης, ενώ λειτούργησε ως δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ ιδιωτών και κρατικών φορέων. Στα αποσπάσματα που ακολουθούν η Αικατερίνη Ζλατάνου περιγράφει με αρκετή συναισθηματική φόρτιση την κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει οι πρόσφυγες και τις ενέργειες μελών της Επιτροπής για την ανακούφισή τους. Τα κίνητρα που επικαλείται είναι η φιλοπατρία και η φιλανθρωπία, ενώ στην αφήγησή ενυπάρχουν πτυχές ενός αυτό-δικαιωτικού λόγου της Επιτροπής. Ο κατάλογος των ενεργειών που παραθέτει είναι μακρύς και περιλαμβάνει τόσο την εξασφάλιση των στοιχειωδών όρων διαβίωσης, ιατρικής φροντίδας και θαλπωρής προς τους πρόσφυγες, όσο και την οικονομική τους ενσωμάτωση.

[..] Και τότε πλην της βαθείας λύπης δια την δυστυχίαν των ησθάνθην και την υποχρέωσιν και το καθήκον το οποίον είχομεν να δειχθώμεν άξιοι αδελφοί τούτων των ατυχών, να βοηθήσωμεν αυτούς απαλλάττοντες το κατά δύναμιν ε΄κ του βαρέος φορτίου της δυστυχίας. Βαθέως συγκεκινημένη και με πλήρη την συναίσθησιν της υποχρεώσεως, ήν πάσα Ελληνίς είχε, είπον προς αυτούς λόγους παρηγορητικούς και επαινετικούς δια την θυσίαν των, και αμέσως επεστρέψασα εις την οικίαν έδωκα ότι ήτο δυνατόν από χρήματα 1500, δραχ., ενδύματα, άρτον και ότι άλλο ήτο της απολύτου ανάγκης. Την δ’ επομένην και άλλαι Κυρίαι με Ελληνικά αισθήματα μετέβημεν εις την Ιερατικήν Σχολήν δια να διανείμωμεν ότι εκ του προχείρου ηδυνήθεμεν να συλλέξωμεν, και ούτω επί του παρόντος ανεκουφίσαμεν τους πρόσφυγα. Αλλά απητούντο πολλά προς πραγματικήν και διηνεκή βοήθειαν και περίθαλψιν. Τότε πρότεινα εις τας άλλας Κυρίας να συστήσωμεν μόναι μας επιτροπήν, ήτις να αναλάβη συστηματικώς και με ενθουσιασμόν την περίθαλψιν των προσφύγων· και ούτω ιδρύθη αυτή αφ’ εαυτής η ά επιτροπή εκ των εξής Κυριών [..]


Λογοδοσία της υπό την προεδρίαν της κυρίας Αικ. Γρ. Ζλατάνου Επιτροπής των Κυριών επί της περιθάλψεως των Αγχιαλιτών και λοιπών προσφύγων εξ Ανατολικής Ρωμυλίας,Τυπογραφείον Π.Δ. Σακελλαρίου, Αθήναι, 1911, σ.9-10

[..]Από της στιγμής ταύτης άρχεται ο αγών. Πρόσφυγες ήρχοντο καθ’ εκάστην ημέραν και αι υποχρεώσεις ημών ηύξανον μαζί με τας ανάγκας των. Ετρέχομεν όλην την ημέραν, τους επισκεπτόμεθα, τους παρηγορούμεν, εχύνομεν βάλσαμον εις την πληγωμένη των καρδιαν, ενεπνέομεν ελπίδας, περιηρχόμεθα τα καταστήματα, εκρούομεν τας θύρας των πλουσίων, εζητούμεν ελεημοσύνην δια τους ατυχείς αδελφούς μας, εγράφομεν παντού διωργανώσαμεν εορτάς, περιεφέρομεν δίσκους εις όλας τας εκκλησίας, συνελέγομεν εράνους και προσεπαθούμεν δι’ όλων μας των δυνάμεων να εξοικονομήσωμεν τα πράγματα της απολύτου ανάγκης• προς τούτοις και δια τα παιδία τα μικρά εφροντίζομεν να μη λείπη τίποτε δια την ανατροφήν των, ούτε το γάλα των, ούτε τα βιβλία των, ούτε και τα παιγνίδια των, ούτε τα δώρα της πρώτης του έτους. Περιεποιούμεθα τους ασθενείς, αναθέτοντες, εις ιδίους ιατρούς και παρέχοντες τα αναγκαία φάρμακα, εισήγομεν όσους ηδυνάμεθα εις τα νοσοκομεία προς καλυτέραν θεραπείαν παριστάμεναι παρά την κλίνην των ασθενούντων και ψυχορραγούντων προς παρηγορίαν και ανακούφισιν των πόνων των. Διακόσιας λεχώνας προς τούτοις επετύχομεν να εισαγάγωμεν εις το Δημοτικόν Μαιευτήριον, εμπιστευθείσαι εις την φιλότιμον και επιστημονικωτάτην μέριμναν του διευθυντού κ. Χρ. Χέλμη. Αλλά τα τρεξίματα ταύτα και αι παρακλήσεις ημών δεν απέβησαν μάταια. Η καρδία παντός Έλληνος βαθέως επλήγη από την δυστυχίαν των αδελφών του, και πάντες πλούσιοι και πτωχοί με προθυμίαν έστελλον ό,τι ηδύναντο. Καθ’ εκάστην ελαμβάνομεν από πάντα τα μέρη του Ελληνισμού δωρεάς εις χρήματα και είδη με επιστολάς ενθαρρυντικάς δια τας ενεργείας μας και πλήρεις ευχαριστιών. Ουδ’ ήτο δυνατόν να γείνη άλλως. Ούτω δε απεδείχθησαν τα ευγενή αισθήματα, η φιλανθρωπία και η φιλοπατρία του Έλληνος. Κατωρθούμεν λοιπόν δια των δωρεών του Ελληνικού λαού να ανταποκρινώμεθα εις τας ανάγκας των προσφύγων και ησθανόμεθα μεγάλην χαράν βλέπουσαι ότι η φιλοπατρία των προσφύγων ημείβετο με τους κόπους μας. Δια τούτο προ ουδεμίας ενεργείας εδειλιάσαμεν, ούτε τον καύσωνα και το ψύχος, ούτε την επιδημίαν των πυρετών, και τας άλλας ασθενείας εφοβούμεθα, αλλά πάντα τα εμπόδια υπερπηδούσαι και τους κινδύνους περιφρονούσαι, επράττομεν παν ότι ηδυνάμεθα προς σωτηρίαν και περίθαλψιν εκείνων, οίτινες τα πάντα εθυσίασαν δια να σώσουν τον Εθνισμόν των, δια να μείνουν Έλληνες• μάλιστα δε εσχάτως ακόμη και δένδρα και μεταξόσπορον επέμπομεν παρέχουσαι ούτω νέον μέσον προς ευημερίαν και πλουτισμόν.[..] σελ.10-12


[…] Ιδρύσαμεν λοιπόν τας εξής εκ Κυριών υποεπιτροπάς: Χαλκίς [..] Αλμυρός [..], Πόρος [..], Τήνος […], Αμαλιούπολις [..] Αι Κυρίαι αυταί ειργάσθησαν με όλας των τας δυνάμεις, έδειξαν πράγματι αδελφικήν αγάπην, κατέβαλλον υπερανθρώπους φροντίδας δια να τους βοηθήσουν, παρηγορήσουν, ενθαρρύνουν, διένεμον καταλλήλως ότι επέμπομεν εντεύθεν, ως φαίνεται και εκ των επιστολών των προέδρων των υποεπιτροπών, ων τινας δημοσιεύομεν κατωτέρω, συνέλεγον και αύται ό,τι ηδύναντο από τον τόπον των, και ούτω μεγάλως ενίσχυσαν το έργον της Κυβερνήσεως.[..] σ.12-13

• 1834-1912
• Ιδιωτική / διεθνής αρωγή
• Κακουχίες προσφύγων
• Προσλήψεις / μνήμη / στερεότυπα
• Πρώτη υποδοχή / περίθαλψη